Een uitstapje naar Wissel. Daar ligt landgoed De Waaijenberg, waar een appartementencomplex is gebouwd. In ruim honderd jaar tijd zijn het terrein en de gebouwen die er stonden door de meest uiteenlopende doelgroepen gebruikt. Als het landgoed zijn naam te danken zou hebben gehad aan wind, zou het zijn naam eer aan hebben gedaan, want het waaide met alle winden mee.

Op het landgoed wonen eind vorige eeuw enkele gezinnen, onder wie A. van Lohuizen, die er onder meer ‘fijne dennen’ kweekt en verkoopt en landbouwer H.v.d.Pol, die ‘puike zandaardappelen’ aan de man brengt.

In 1905 brengt notaris Verkouteren ‘bouwplaats’ de Waaijenberg in veiling. Het object omvat een huis met twee schuren, die worden omgeven door bouw- en weiland en heide- en bosgrond. Het gebied wordt door twee beken doorsneden en is 25 hectare groot. Het is ‘uitmuntend geschikt voor heerenboerderij’. Een advertentie ervoor verschijnt in de zomer van 1905 in de media, maar vijf jaar later weer. Er is dan sprake van een woonhuis met ‘modelstal’, maar verder is de advertentie identiek aan die van 1905. Er is inmiddels wel, vermoedelijk door Joh Kwakkel voor 4370 gulden, een woning gebouwd.

Na de tweede veiling wordt J.Th.J. de Bruyn Kops eigenaar van de Waaijenberg. Hij wil een landhuis laten bouwen en gaat daarvoor in zee met H.de Groot, die het plan voor 21.640 gulden wil realiseren en er met een advertentie ‘bekwame timmerlieden’ voor zoekt. Als alles klaar is worden er, blijkens een personeelsadvertentie van 28 november 1912, een ‘boer en boerin met klein gezin’ gezocht waarvan de boer ‘grondige kennis moet hebben van veeteelt en landbouw’ en de boerin moet meewerken. Dat gezin moet in en rond een boerderij die De Berendshoeve wordt genoemd aan het werk gezet. Verder wordt een ‘bekwame, ongehuwde tuinman’ gezocht ‘die geheel op de hoogte is van de behandeling van bloementuin en moestuin’, 8 gulden per week verdient en ook kost en inwoning krijgt, een jaar later gevolgd door een ‘flinke tuinman-koetsier’. De vrouw des huizes neemt bovendien een wat we nu ínterieurverzorgster’ zouden noemen aan: een ‘bekwame werk-tweede-meid’. Kennelijk gaat het wel lekker met het boerenbedrijf, want een paar jaar later komt er nog een boerenknecht bij. Hij verdient heel wat meer dan de tuinman, want in de personeelsadvertentie staat dat een gehuwde boerenknecht wordt gezocht, ‘goed kunnende melken en ploegen tegen een loon van 14 gulden per week met vrije woning, benevens verschillende producten en aandeel in de winst der boerderij’. Vanaf het landgoed wordt van alles verkocht, waaronder ‘Roode Star-aardappelen van eerste kwaliteit’ en een ‘vette stier’ van ongeveer 1000 kilogram.

Daarna is het een tijd stil rond de Waaijenberg, maar kennelijk hebben de De Bruyn Kops’ goed geboerd en ziet het er allemaal perfect uit. Een verslaggever van de Nieuwe Apeldoornsche Courant die in 1934 op weg is naar Tongeren en door Wissel loopt, schrijft op 16 juni dat hij bij een brug (te zien op de tweede foto) komt ‘vanwaar we het front van de mooie boerderij ,,de Waaijenberg’’ kunnen aanschouwen’. Hij biedt ons meteen een blik op het Wissel-van-toen: ‘Aan de achterkant van de Waaijenberg loopt een voetpad naar de ‘Achterste Molen’’, thans een wasserij, eertijds een der oudste papiermolens op de Veluwe. Hier gaat de grintweg over in een zandweg met terzijde een keurig onderhouden rijwielpad: het behoeft eigenlijk geen afzonderlijke vermelding dat er een goed onderhouden rijwielpad is, want een bijzonderheid is dat hier niet. Alle rijwielpaden in deze omgeving zijn dank zij de bemoeiingen van gemeentebestuur, A.N.W.B., rijwielpadenvereeniging ,,Noord-Veluwe’’ enz. in uitstekende staat. Verder gaande ontmoeten we aan onze linkerzijde een aantal kampeerhuisjes: we zijn n.l. genaderd bij het ,,Eper kampeercentrum’’, alwaar des zomers veel vertier is. En in de verte zien we op pl.m. 20 minuten afstand in blauwe waas de bosschen van Tongeren.’

In 1936 wordt het landgoed geveild; het is dan een ‘fraai landgoed’ van liefst 43 hectare met modern ingerichte stallen, schuren, bijgebouwen, bedrijfswoning, chauffeurs- en tuinmanswoning, boomgaard, moestuin, wei- en bouwlanden en boerderij Berendshoeve. De prijs waarvoor alles wordt ingezet valt niettemin mee: ‘slechts’ 53.090 gulden. Alleen de villa met ruim 4,5 hectare (‘slechts’ 11.450 gulden) of de boerderij met ruim 11 hectare (‘slechts’ 12.935 gulden) kopen kan ook. De belangstelling is groot. Een deel van het landgoed wordt versnipperd. De villa wordt aan twee mensen verkocht voor de genoemde prijs en de rest wordt verdeeld over twaalf mensen. Vier maanden later wordt het grootste deel opnieuw verkocht; A.G.L.W.van Kregten, directeur van de Handelsschool in Wageningen, koopt ‘landgoed de Waaijenberg’ onderhands.

In 1950 gaat de Waaijenberg een nieuwe episode in, als de N.V.Nettenfabriek Von Zeppelin in Apeldoorn het landgoed koopt, inricht als recreatie-oord voor zijn 700 personeelsleden en de naam van de villa verandert in ‘Ons Jeltes-Von Zeppelin huis’. Het huis is bedoeld voor het ‘opdoen van lichamelijke en geestelijke verkwikking’. Maar drie jaar later alweer gaat de Waaijenberg opnieuw over in andere handen; het wordt eigendom van de Algemene bedrijfsgroep Textiel en Kleding De Eendracht, die later wordt omgevormd tot de Algemene Bedrijfsgroepen Centrale en nog weer later Industriebond FNV afdeling. Het Wisselse landgoed wordt als ‘scholings- en vacantiecentrum’ voor twee doeleinden gebruikt: als pension en als centrum voor conferenties, cursussen, clubweekends en dergelijke. Groepen uit het hele land komen er voor trainingsdagen naartoe. In de jaarvergadering waarin tot aankoop wordt besloten, stelt het bestuur dat de Waaijenberg vooral wordt gekocht voor scholing van vakbondsleden: ‘Op de voorgrond staat de vorming van een doelbewust kader dat inzicht heeft in de problemen van de O.R., de bedrijfspensioenfondsen e.d.’ Kaderleden die zich bijzonder verdienstelijk maken, krijgen vakantieweken aangeboden.  

De bond brengt het landgoed onder bij de Henri Polakstichting, die het in 1978 laat slopen en nieuw bouwen en als vormingscentrum voor de FNV blijft gebruiken. In 2005 wordt het landgoed eigendom van de ING-bank, die er een zorghotel met vijftig appartementen wil bouwen, maar dat komt nooit van de grond. Wel wordt de villa bewoond door Poolse arbeiders. Als die er uit zijn, wordt het pand gekraakt.

De ING koopt De Waaijenberg in 2005 voor 2,2 miljoen euro en de bank wil er in eerste instantie een zorghotel met circa vijftig appartementen bouwen. De Waaijenberg wordt echter als ‘hotel’ bewoond door tachtig Polen, die er zijn ondergebracht door een personeelsbureau en van de plannen van de bank komt niets terecht.   

Eind juni 2008 wordt het oord weer gekraakt en in 2010 koopt projectontwikkelaar Duyncroft BV uit Spanbroek het. Het bouwt er een appartementencomplex en laat de oude Waaijenberg slopen.

• 
• 
• 
•