Het begon in 1861 op Welna, het landgoed ten westen van Tongeren, waarvan professor Buys Ballot eigenaar was. Buys Ballot was hoogleraar in Utrecht en directeur van het KNMI, dat hij in 1855 had opgericht. Begin 1861 schreef de heer Kroon, inspecteur van het lager onderwijs in Gelderland, hem over “de maatregelen die aan de oprichting eener school in de nabijheid van Tongeren en Welna bevorderlijk konden zijn”.

In deze aflevering een mooi nostalgisch beeld van een foto die ik onlangs heb verworven. Het betreft een aantal poserende motorrijders met stofbril en motorkleding, op het kruispunt van de Elburger- en Nunspeeterweg met de Tongerenseweg en links de Chevalierlaan. De Elburgerweg rechts gaat naar ’t Harde, Elburg en Oldebroek. Via de Chevalierlaan links verwijst de wegwijzer naar Tongeren en Gortel. Richting Epe, Heerde, Vaassen en Apeldoorn ga je via de Tongerenseweg. Naar Elspeet en Nunspeet volg je de Nunspeterweg.

Onderstaande artikel stond in het Noord Veluws Dagblad in 1978 en was een interview van correspondent Jan Bruens met de speelgoedwinkeliers C.K. Dieleman van ‘Het Speelgoedhuis’ aan de Hoofdstraat en Joost Hartman (75), een winkelier in ruste. Het artikel is door mij aangevuld met geboorte-, trouw- en overlijdensdata en andere wetenswaardigheden. ¹)

Voor mijn nieuwe boek 'Epe mien däärpien – Ik vergeat ’t nooit' ben ik weer eens op zoek naar een tweetal namen. Het is een mooi sfeerbeeld uit de kaasafdeling van de Coöperatieve Zuivelfabriek Gelria uit Zuuk. De man in het midden is Jaap Stegeman, maar de medewerkers op de voor- en achtergrond zijn vooralsnog onbekend.

Onlangs kreeg ik van mevrouw Jannie Tellegen-van Putten uit Oene een foto opgestuurd van de Drukkerij Veldhuis en Van Putten uit Vaassen, met het verzoek deze te plaatsen op mijn website. Het was namelijk haar oom Gerrit van Putten die samen met zijn zakelijk partner Veldhuis een drukkerij bestierde aan het Marktplein 6 in Vaassen. Jannie was de dochter van een broer van Gerrit van Putten, genaamd Jannes. Ze was als jong meisje wel eens bij oom Gerrit en tante Johanna op bezoek geweest, maar eigenlijk kon zij zich er niet al te veel meer van herinneren. Wel liet zij mij weten dat er nog een zoon moest zijn, die wellicht wat meer over de historie van deze drukkerij kon vertellen. Nu, deze zoon heb ik opgespoord, hij woont betrekkelijk kort bij ons in de buurt. Het is namelijk Rein van Putten die aan de Klocklaan 36 in Oldebroek woont.  

Eerlijk gezegd hadden we verwacht dat het Eper gemeentebestuur inmiddels tot inkeer zou zijn gekomen en had besloten toch mee te werken aan het verzoek van Ben Jonker om een gedenkteken voor de familie Van Essen te plaatsen op de plek waar hun huis aan de Wachtelenbergweg heeft gestaan, maar zo ver is het nog niet. Nog niet, want we kunnen ons niet voorstellen dat het college voet bij stuk houdt. Iedereen die afgelopen twee weken de verhalen over deze mensen heeft gelezen, zal die mening ook zijn toegedaan.

Er is ook een positieve ontwikkeling te melden: de foto van de verzetsgroep waarbij Gert van den Esschert namen vroeg, kan bijna worden voorzien van een compleet bijschrift. Er ontbreekt nog maar één naam.

‘Een groot maar eenvoudig man is heen gegaan’

Herman van Essen overleed op 19 oktober 1971. Enkele vrienden uit het verzet schreven in het Veluws Nieuws een In Memoriam.

‘Herman van Essen heeft in Epe ‘geschiedenis’ gemaakt door zijn onbaatzuchtige liefde voor de medemens en zijn verzet tegen onderdrukking en geweld. Hij bleef eenvoudig.
Hij weigerde een gevelsteen in zijn woning, die zijn onderduikers hem wilden aanbieden.
In zijn huis getuigen alleen de dankbetuigingen van Geallieerde Staven van zijn stille werk in de oorlog.
De schuilplaatsen zijn verdwenen.
Een ‘groot’ man is heengegaan.'

De bevrijding

En zo brak de bewuste dinsdag 17 april aan. De spanning bij Van Essen bereikte haar hoogtepunt. Konden zij aan het werk gaan? Zij popelden om te beginnen, maar toch moesten wij nog geduld hebben. Zij wisten, dat in het dorp de laatste Duitsers hun vernielingswerk begonnen. Daar zij nog geen instrukties van hogerhand hadden gekregen, konden en mochten zij er niets tegen doen. Ook "Jan de Engelsman" ontraadde dit ten sterkste. Er waren aan de Dellerweg nog heel wat Duitse soldaten, het was nog heel goed mogelijk, dat er nog represaillemaatregelen zouden genomen worden, waardoor nog veel ellende over Epe kon komen.

Aardappelen schillen, zingen en moppen tappen

Hun ondergronds werk liet hen ook nog wel vrije tijd toe. En dan kwam juffrouw Van Essen met een bak aardappelen aandragen en zette de heren aan het aardappelen schillen, want er kwam heel wat kijken, om zoveel grage monden en magen te vullen. Maar zij had gewillig "personeel", dat moet gezegd worden. De verdere tijd brachten zij zoek met allerlei. Nu eens werd er een dam-competitie gehouden en zaten zij in gespannen aandacht het schuiven van de damstenen te volgen. Dan weer werd aan de "Kunst" gedaan. Veel schoons werd gedeklameerd en zelfs trad één van hen als goochelaar op om het "publiek" te vermaken. 's Avonds hielden zij zangrepetities. Dat moest natuurlijk stil gebeuren. Zodra zij op bed waren, begon het "mannenkoor" fluisterend te zingen, doch in hun ijver werd dit gezang al luider en luider en werd tenslotte zelfs buiten goed hoorbaar. En dan kwam juffrouw Van Essen's stem van beneden: "Ssstt, ssstt, stil toch jongens. Zij kunnen jullie in de verte al horen. Als er eens iemand langs komt". Dan was het weer even stil. En juist, als zij dacht dat de heren in slaap waren, barstte er boven een lachsalvo los. Er werden "moppen getapt!". En dan klonk weer de stem van de bezorgde en angstige juffrouw Van Essen: "Bedaar nu toch, jongens" Het was altijd een hele rust voor de goede ziel, als zij eindelijk in slaap geraakt waren en het boven rustig werd. Dan kon ook zij rustig het hoofd neerleggen, tot ... de eerste vliegmachine haar weer wreed uit haar slaap haalde!

Ook onderdak voor paarden en … Duitsers

In die tijd werd het steeds onrustiger. Men hoorde van vorderingen van dit en vorderingen van dat. Op 1 april kreeg Van Essen een nieuw soort logés. Er werden namelijk 3 paarden van buren gebracht, die onder moesten duiken, omdat allerwege paarden gevorderd werden. Eén buurman kwam zelf ook mee en dook meteen bij Van Essen onder, waar hij tot de bevrijding is gebleven. Voor de paarden was het daar ook niet langer veilig. Zij werden toen naar de "Ossenstal" gebracht. Dit was net bijtijds, want al heel gauw kwamen de Duitsers, die op hoge toon hooi eisten voor hun paarden, wat Van Essen weigerde. Zij moesten het hebben en Van Essen hield vol, dat hij het niet had. Tenslotte zei hij, dat hij naar de Ortskommandant zou gaan, wat hij ook deed. Deze was nogal inschikkelijk en antwoordde hem, dat, als hij geen hooi had, hij het ook niet behoefde te geven. Had hij wel, welnu, dan moest hij wat afstaan. Het eind van dat alles was, dat Van Essen hun 30 pond hooi gaf en niets meer.